Türkçe Kuran

İslam ve Türk tarihinde Kuran’ın çevirisinden önce, basılması sorunu yaşanmıştı. Bilindiği gibi matbaa 1450 yılında Gutenberg tarafından bulunmuştu. Bu matbaada basılan ilk eser : “Kitab-ı Mukaddes” oldu. Osmanlı ülkesine ise matbaa, 1493 yıllarından itibaren Yahudi göçmenler, Ermeniler ve Rumlar tarafından getirilmeye başlandı. Şeyhülislam, Türkçe kitab basımına izin vermediği için, bu azınlıklar çeşitli dillerde kitab basıyorlardı. 1516 yılında Avrupa’da Arapça harfler dökülerek Osmanlı alfabesi ile ilk eserler basıldı. Bunların bir kısmı İstanbul’a getirilerek satılıyordu.

Osmanlı devletinde Türkçe kitab basımına dair ilk fetva, İbrahim Müteferrika, Yirmisekiz Çelebi Said Efendi ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa‘nın gayretleriyle 5 Temmuz 1727’de çıkarılabildi. Fakat, Şeyhülislam fetvasına göre dini eserler basılamayacaktı.

Dini eserlerin ve dolayısıyla Kuran‘ın basılmasına ancak, 1871 yılında fetva verilebildi. Halbuki, bu tarihten iki asır önce Kuran birçok Avrupa ülkesinde basılmıştı. Kuran’ın dünyadaki ilk baskısı 1694 yılında Hamburg‘ta yapıldı. Ne kadar üzücüdür ki, Müslümanlar matbaayı kabullenemezken Rus Çariçesi Katerina Kuran’ı kısa aralıklarla 6 kez bastırmış ve Rusya‘da bulunan Müslümanlara dağıtmıştı.[1]

Dini eserlerin basılmasıyla birlikte mesele bitmedi. Matbaalarda kolayca basılan ve yayılan dini eserleri okuyan çoğalmış ve dolayısıyla az da olsa dinde bir aydınlanma dönemi başlamıştı. Buna karşılık bazı kara cahiller, “Eğer söylenenler yazma kitaptan ise kabul ederler, basma kitaptan ise kabul etmezlerdi.

Kuran-ı Kerim’in Türkçe’ye yapılan ilk tam çevirisi 1338 yılında Çağatay lehçesi ile yapılan ve halen İstanbul Türk-İslam Eserleri Müzesi’de bulunan eserdi. Ancak bu eserin Osmanlı Türklerine hiçbir faydası olmadı. Cumhuriyet dönemine kadar, gerçek anlamda bir Kuran Tercümesi yapılmadı.[2]

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra, 23 Şubat 1925 tarihinde Büyük Millet Meclisi bir karar aldı. Buna göre; Diyanet İşleri Başkanlığı‘na bağlı olarak bir bilim kurulu oluşturulacak ve tahsis edilen 20 bin lira ile de dini eserlerin ve özellikle bir Kuran çevirisinin hazırlanması sağlanacaktı. Bu arada, bundan 1 yıl önce Cemil Said‘in Kuran çevirisi ile Hüseyin Kazım ve arkadaşlarının hazırladığı “Nuru’l Beyan” adındaki tercüme yeterli görülmemişti.

Nitekim, Diyanet İşleri Başkanı Rifat Börekçi 1926 yılında “halkın anlayabileceği bir Türkçe ile Kuran’ın ve sağlam hadislerin çevrilmesinin gerekliliğini” vurguladı. Bu yıl içinde yapılan Süleyman Tevfik‘in tercümesi de anlaşılır bulunmadı. 1927 yılından sonra Kuran çevirilerinin sayısı arttı. Osman Raşit ve bir heyet tarafından bir çeviri yapıldı. Yine 1927 yılında yapılan İsmail Hakkı İzmirli‘nin tercümesi daha fazla beğenildi ve yaygınlaştı.[3]

1928 yılında İstanbul Müftüsü Fehmi Efendi bilimsel ve açıklamalı bir Kuran tercümesi yapılacağını bildirdi. Edebi bir dille Kuran çevirisi yapması için, İstiklal Marşı Şairi Mehmet Akif Ersoy‘a da görev verildi. Mehmet Akif, 1928 yılında Mısır‘a gittiğinde bu konuda bir hayli çalışmış; fakat ölümünden altı ay önce yurda döndüğünde bu çeviriyi yanında getirmemişti. Kuran çevirisinin Türkçe ibadette kullanılmak maksadıyla hazırlatıldığı zannında olduğu ve bu yüzden Mısır’da iken bu işten vazgeçtiğini söyleyenler vardı. Diğer bir görüşe göre de, Mehmet Akif şiirlerini çoğu zaman müsvedde halinde bekletir zaman içinde üzerinde değişiklikler yapardı. Kuran çevirisini hazırlarken de, sık sık ayet tercümelerini değiştirmiş ve Kuran’ın anlamını iyi ifade edemeyeceğini düşünerek vazgeçmişti. Birçok Kuran tercümelerini bizzat inceleyen ve yetersiz bulan Mustafa Kemal Atatürk de iyi bir Kuran çevirisinin ancak Mehmet Akif gibi birisi tarafından yapılabileceğine inanmıştı.

KAYNAK: Dr Abdullah Manaz, Atatürk Reformları ve İslam, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı, Aralık – 2010, İstanbul, sh.256.


[1] Türkiye’de Matbaa Tesisi ve Mushaf Basımı, O. Keskioğlu, A.Ü.İ.F. Dergisi, 15. Cilt, Ankara – 1967, s. 121 – 135.

[2] En-Nahvetu’l Alemiye Havle Tercemati Meani’l Kuran’il Kerim, Dr Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul – 1985, s. 267.

[3] World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Kuran Printed Translation  (1515-1590), İstanbul -1986, s. 447 – 48l.

Paylaş / Share